Schuldhulpvrager, twijfelaar of uitvaller?

Eindelijk heeft Marije de stap gezet! Ze heeft een contactformulier ingevuld op de website van de haar gemeente. Ze wilde eerst vrij nemen om naar het inloopspreekuur in het wijkcentrum te gaan, maar ze was bang dat haar collega’s zouden vragen wat ze dan ging doen op haar vrije dag. En er is altijd een kans dat je gezien wordt bij dat wijkcentrum. Dus nu maar afwachten. Binnen 2 weken zal ze uitgenodigd worden voor een intakegesprek. Marije is benieuwd wat de gemeente voor haar kan doen. Ze wist helemaal niet dat ze er terecht kon met geldzorgen. Ze dacht dat dit alleen voor mensen met een bijstandsuitkering was en niet voor werkenden met een redelijk goed inkomen. Totdat ze een flyer in de bus kreeg met een hulpaanbod. 

Een hele tijd heeft Marije gedacht dat ze haar financiële problemen wel zelf kon oplossen. Ze baalt ervan dat het haar niet is gelukt en had meer van zichzelf verwacht. Ze hoort toch niet bij die groep mensen die niet met geld kunnen omgaan? Maar na een tijdje zelf aanmodderen kwamen er steeds meer schulden bij en liep de stress steeds hoger op. Aan de ene kant voelt ze opluchting en is ze trots dat ze deze eerste stap heeft gezet. Aan de andere kant is ze gespannen en twijfelt ze of schuldhulpverlening wel een goed idee is. Alles uit handen geven, iemand je bankafschriften laten zien en dan aangesproken worden op het feit dat je, terwijl je al in de schulden zit, niet altijd even handige uitgaven doet. Daar ziet ze als een berg tegenop. En dan de tijd en energie die het haar gaat kosten!

Uitval voorkomen

De twijfels van Marije zijn niet uniek. Van de inwoners die bij de gemeente aankloppen voor hulp bij hun schulden, komt bijna een derde niet naar de intake (De Nationale Ombudsman, 2018). Van de cliënten die wel naar de intake komen valt nog eens zo’n 40% uit voordat ze het traject tot de start van de schuldregeling kunnen afronden (Purpose, 2019). Vermoedelijke redenen van uitval zijn de gestelde voorwaarden, schaamte, het gevoel van het verlies van controle en waardigheid, veel aan je hoofd hebben en een negatief beeld van de schuldhulp. Een deel van de cliënten lukt het alsnog zelfstandig hun financiële problemen op te lossen, maar in de meeste gevallen verslechtert de situatie. Ik denk trouwens dat bij een sportschool nog veel meer dan 40% afhaakt nog voordat ze echt helemaal fit zijn, maar dat even terzijde. 

Wat kan de gemeente waar Marije woont doen om te zorgen dat ze naar het intakegesprek komt en dat ze niet tussentijds uitvalt?

Het onderzoeksproject “Eerder uit de schulden, wat werkt?” gaat over het bereik en de effectiviteit van interventies voor mensen met betalingsachterstanden. Onder andere is onderzocht wat werkt bij het begeleiden van mensen bij de aanvraag van een schuldregeling. In het rapport “Hoe halen inwoners de startstreep” (Hogeschool Utrecht, maart 2024) staan de volgende waardevolle aanbevelingen:

• Zorg voor snelheid door praktische ondersteuning en minder hoge eisen aan de compleetheid van het dossier.
• Zet in op een begripvolle en empathische bejegening.
• Bewaak de balans tussen snelheid en de belasting van de cliënt.
• Zet in op ondersteuning die op autonomie gericht is. 

Het complete onderzoeksrapport is te vinden in onze kennisbank. 

Praktische tips

Vanuit mijn praktijkervaring en de gesprekken die ik tijdens trainingen met consulenten voer, voeg ik hier graag een aantal praktische tips aan toe: 

1. Maak de uitnodiging voor een intakegesprek zo persoonlijk mogelijk 
Neem persoonlijk contact op en maak een afspraak op een moment dat de inwoner goed uitkomt. Je geeft de hulpvrager hiermee keuzevrijheid en je toont betrokkenheid. Wanneer je deze afspraak vervolgens persoonlijk bevestigt en je hierbij aangeeft dat je tijd voor de inwoner hebt vrijgemaakt, vergroot je de kans dat de hulpvrager naar het gesprek komt. 

2. Noem het eerste gesprek geen intakegesprek
Een intakegesprek kan voor sommige hulpvragers een grote drempel zijn. Overweeg of je inwoners na de aanmelding niet beter kunt uitnodigen voor een ‘vrijblijvend kennismakingsgesprek’. In dit gesprek kun je werken aan verbinding en starten met het opbouwen van een gelijkwaardige relatie. Dit vergroot de kans op een succesvolle samenwerking op weg naar een schuldenvrije én financieel gezonde toekomst. Als mensen eerst een kleinere stap zetten zijn ze eerder geneigd zijn om ook een volgende te zetten. 

3. Besteed aandacht aan twijfels en weerstanden in het eerste gesprek
Je wilt natuurlijk meer te weten te komen over de hoogte van de schulden en de inkomsten en uitgaven van de hulpvrager. Ook de persoonlijke situatie, het ontstaan van de schulden en eventuele problemen op andere leefgebieden zijn belangrijk voor het vervolg. En je wilt ook graag duidelijkheid geven over de voorwaarden en de verplichtingen. Maar als je dit allemaal in het eerste gesprek aan de orde laat komen, komt er misschien helemaal geen vervolg. Een tweede gesprek inplannen kan altijd. Benut het eerste gesprek om te praten over de twijfels en de beelden die de hulpvrager heeft van de hulp die jij te bieden hebt. Hierdoor leer je de hulpvrager kennen en kun je beter inspelen op de weerstanden die er mogelijk zijn. Natuurlijk, als er een crisissituatie is, ga je het niet hebben over twijfels, maar meer aandacht voor ambivalentie in het begin van het traject helpt om mensen te motiveren en door te zetten. 

4. Onderzoek met de hulpvrager waarom deze hulp vraagt
Vanuit onze ervaring weten we natuurlijk heel goed wat een schuldhulpverleningstraject oplost en wat de voordelen zijn van een financieel gezonde toekomst. We zijn dan ook geneigd om het snel te hebben over hoe de schulden opgelost kunnen worden. Maar door het eerst met de hulpvrager te hebben over het gewenste effect, wakker je motivatie aan. Vraag waar de hulpvrager nu het meeste last van heeft en wat een schuldenvrije en financieel gezonde toekomst kan opleveren. Hiermee laat je de hulpvrager zelf benoemen waarom het belangrijk is om door te zetten en kun je het hoe veel meer in samenspraak met de hulpvrager invullen. 

In twijfel zit de intelligentie, niet in zekerheid

Wanneer je twijfels hebt over een beslissing en je hierover nadenkt en argumenten tegen elkaar afweegt, is dat een leerzaam proces. Het brengt inzichten en laat je nadenken over details waarover je normaal gesproken misschien niet na zou denken. 

Marije heeft lang getwijfeld of ze wel of niet om hulp zou vragen. Die twijfel is doorgeslagen naar ‘ik ga het doen’ maar dat wil niet zeggen dat haar redenen om het niet te doen niet meer gelden. Door hier tijdens het eerste gesprek aandacht aan te besteden voelt Marije zich begrepen en wordt zij zich bewust van de voordelen die het volhouden van het traject haar op langere termijn gaan opleveren. Maar ook van de korte termijn voordelen die het stoppen met het traject haar zouden opleveren en de nadelen die het traject met zich meebrengt. Ze kan samen met haar schuldhulpverlener nadenken over hoe ze het risico op afhaken verkleint.

Wil je meer praktische tips over het begeleiden van inwoners naar een schuldenvrije en financieel gezonde toekomst? Neem dan gerust contact met mij op, geheel vrijblijvend natuurlijk!