De handhaver moet waar nodig zorgen dat burgers de uitkering of hulp krijgen die ze nodig hebben, de kwaliteit van de organisatie nauwlettend in de gaten houden en continu verbeteren en tot slot sancties opleggen als hulp of uitkering onterecht wordt verstrekt.
Handhaven binnen het sociaal domein kent vele vormen. Binnen de Wmo en Jeugd gaat het vooral om het opsporen van onbetrouwbare zorgverleners. Zorgverleners die betaald worden om bepaalde zorg te leveren maar dat in de praktijk niet doen. Dit dupeert zowel de gemeente als de burger en dat is kwalijk. Die burger heeft de toegekende zorg nodig, maar krijgt die nu niet. Voor de Participatiewet gaat het meer om het opsporen van onterecht verstrekte uitkeringen. Maar ook daar kan de burger de dupe van zijn. Denk aan werkgevers die uitkeringsgerechtigden inzetten met behoud van hun uitkering, zonder de intentie om deze mensen daadwerkelijk een baan aan te bieden of te investeren in hun werknemersvaardigheden.
Stel dat we onder handhaven verstaan om er écht voor zorgen dat iedere burger krijgt waar hij recht op heeft. Niet meer, maar ook niet minder. Dat lijkt op het eerste gezicht natuurlijk op de huidige manier van handhaven. Maar als we beter kijken, is dat toch niet altijd zo. Een onderdeel van handhaven is controleren of de regels exact zijn nageleefd. Is dat niet het geval, dan volgt een sanctie. Maar wat als we nu eens verder kijken en ons afvragen (1) waarom de regels niet zijn nageleefd en (2) of de burger nu meer of minder heeft gekregen dan hij zou moeten krijgen?
Waarom zijn de regels niet nageleefd? Was dat omdat de overtreder de regels niet kende of omdat hij ze niet wilde naleven? Was het duidelijk hoe de informatie aangeleverd moest worden? Misschien heeft de zorgverlener de zorg wel degelijk verleend, maar is hij administratief onhandig. Of een uitkeringsgerechtigde ontmoette een leuke man en die bleef steeds vaker een nachtje slapen. Wat is het moment om dat te melden? Dit kan geheel onbedoeld te laat gedaan worden. Als handhaver kunt u hierin een rode draad ontdekken. Waar gaat het vaak fout omdat de burger of zorgverlener onvoldoende informatie heeft? Met deze input van de handhaver kan de vakafdeling de voorlichting en dienstverlening verbeteren.
Handhavers kunnen ook een rol spelen in het opsporen van schrijnende situaties. Stel, een handhaver gaat op huisbezoek om na te gaan of iemand nog wel op het bij de gemeente bekende adres woont. Eenmaal binnen in de woning is het probleem direct duidelijk. Er liggen stapels ongeopende post en de woning is vervuild. Dan kan de handhaver het dossier afsluiten en in het rapport melden dat ‘belanghebbende nog steeds hoofdverblijf heeft op het bekende adres’. Maar hij kan ook hulp inschakelen van bijvoorbeeld een wijkteam. Hier lijkt geen sprake van fraude, maar van hulpbehoevendheid. Datzelfde geldt als een hulpbehoevende cliënt helemaal niet de begeleiding krijgt die hij zo hard nodig heeft. Die is juist gebaat bij een interventie door een handhaver.
Natuurlijk is er niet altijd sprake van goede trouw en proberen sommige mensen willens en wetens misbruik te maken van de regels. Denk aan de juwelier die zijn bedrijf op naam van zijn kinderen laat zetten omdat – zo verklaarde hij aan zijn boekhouder – hij anders zijn uitkering kwijtraakt (ECLI:NL:CRVB:2015:1801). In zulke gevallen past een sanctie. Alleen op die manier blijven de uitkeringen en hulp voor iedereen die dat nodig heeft toegankelijk en op een acceptabel niveau. Een handhaver moet dus ook doorzetten op momenten dat fraude wordt geconstateerd.
De handhaver heeft dus een bijzonder veelzijdige taak. Hij moet knelpunten in de dienstverlening aan burgers signaleren. Als ze te veel hulp en ondersteuning of uitkering krijgen, maar zeker ook als ze te weinig krijgen. Door zijn functie heeft de handhaver een goed beeld van waar de kwaliteit verbeterd moet worden binnen de organisatie. Waar gaat de voorlichting goed en waar niet? Op welke punten moet de organisatie beter doorpakken? Welke signalen dat er iets niet goed gaat zouden consulenten moeten herkennen? En tot slot moet hij zorgen dat er gesanctioneerd wordt waar dat nodig is. De handhaver 3.0 is dus met recht een schaap met vijf poten.
